چگونه به کودکان کمک کنیم با احساسشان کنار بیایند؟

تا قبل از به دنیا آمدن فرزندان، خود را در خیال مادران و پدرانی نمونه تصور می کنیم و در مورد مشکلات والدین با فرزندان نیز خود را کارشناسانی خبره می دانیم اما این تصورات تا زمانی ادامه خواهد داشت که به شکلی واقعی صاحب فرزند شویم! و در این هنگام است که ضرب المثل معروف "به عمل کار براید به سخنرانی نیست!" را به وضوح درمی یابیم. در این مقاله قصد داریم نحوه ی برخورد با احساسات کودکان را بررسی نماییم و ببینیم جهت کمک به کودکان برای درک احساسشان، والدین چه کارهایی می توانند انجام دهند. این مقاله‌ی جذاب را از دست ندهید.

 

یک لحظه جای من باش!

متاسفانه اکثر گفت و گوهای ما با کودکانمان به جر و بحث منتهی می شوند و طی این گفتگوها اغلب به فرزندانمان یادآوری می کنیم که نباید به فهم و ادراک خود اعتماد کنند و حتما باید به عقاید ما متکی باشند. در این گونه موارد باید خود را به جای کودکان قرار داد؛ باید تصور کرد کودکی هستیم که خسته است یا احساس گرما می کند و یا بی حوصله شده و می خواهد مهم ترین فرد بزرگسال زندگیش این احساس او را بفهمد. وقتی احساس کودکان درک شود مطمئنا پاسخ مناسبی به آن ها داده خواهد شد که هم رضایت والدین را در بر دارد و هم کودکان احساس خوبی خواهند داشت.

وقتی احساسات کودک انکار می شوند جریان گفتگو معمولا به ترتیبی پیش خواهد رفت که در پایان والدین و کودکان به میزان زیادی نسبت به یکدیگر احساس بدی پیدا کرده و به دل می گیرند.

اما وقتی احساس های کودک درک و پذیرفته شوند خواهیم دید که بگومگو ها از میان می رود و  تفاهم لذت بخشی را تجربه خواهیم کرد.

همچنین وقتی احساسات کودک مورد تایید قرار گیرد و به درستی درک شود عزت و احترام بیشتری را حس خواهد کرد، علاقه‌ی کودک به والدین بیشتر خواهد شد و تحمل احساس درد برای او آسان تر خواهد بود چرا که می داند شخص دیگری نیز از دردی که می کشد آگاه است و در نتیجه اگر دوباره این احساس را تجربه کرد به درستی می تواند آن را مدیریت کند و از پس احساسش بربیاید. هنگامی که احساسات کودک را درک می کنیم خدمت بزرگی به او کرده ایم چرا که او را با واقعیت درونی اش مرتبط می کنیم و کودک به محض دریافت این واقعیت نیروی خود را برای کنار آمدن با مشکل خویش به کار می گیرد.

 

نصیحت، فلسفه‌بافی، روان‌کاویِ ناشیانه، عقیده‌ی شخصی یا ...

اکثر ما انسان ها در زمان عصبانیت یا ناراحتی، آخرین چیزی که دوست داریم بشنویم نصیحت، فلسفه بافی، روان کاوی یا عقیده ی شخصی دوستان و اطرافیان است. این نوع صحبت ها عمدتا حال ما را بدتر می کنند؛ همدردی در ما احساس حقارت به وجود می آورد، پرسش، ما را در حالت دفاعی قرار می دهد، و شنیدن اینکه دلیلی برای این نوع احساس وجود ندارد ما را بسیار خشمگین می سازد و از کوره به در می برد. واکنش ما در برابر این گونه پاسخ ها در بیشتر موارد این است: «فراموشش کن ... اصلا چرا قضیه رو کش بدیم؟!»

اما یک نفر باید حرف ما را بشنود، یک نفر باید درد درونی ما را بفهمد و به ما فرصت دهد درباره ی آنچه آزارمان می دهد بیشتر صحبت کنیم تا احساس ناراحتی و سردرگمی کمتری داشته باشیم و بتوانیم با احساسات و مشکلاتمان کنار بیاییم. 

این فرایند در مورد کودکان نیز همین گونه است. آنها اگر گوش شنوا و واکنش همدلانه ای در کنار خود داشته باشند می توانند به خودشان کمک کنند اما کلمات و جمله های همدلانه به صورت طبیعی بر زبان ما جاری نمی شوند. زبان مادری ما این گونه نبوده است. اکثر ما در شرایطی پرورش یافته ایم که در آن احساسات درونی ما بارها انکار شده است. برای اینکه بر زبان جدید تسلط کافی پیدا کنیم باید روش آن را تمرین کنیم و بیاموزیم. کودکان به قبول شدن و محترم شمردن احساساتشان نیاز دارند.

 

روش های کلیدی کنار آمدن با احساسات کودکان

بعضی از روش هایی که از طریق آن ها می توان به کودکان کمک کرد تا بدانند که احساسشان درک شده است و در نتیجه با احساس های خود کنار بیایند عبارتند از:

1- به جای توجه ناقص به طور کامل به صحبت ها گوش کنید و شنودی موثر داشته باشید.

2- به جای پرسش های متعدد و نصیحت با بیان کلمه هایی مثل «آها»، «فهمیدم»، «درست»، «که این طور» و ... نشان دهید که احساسات کودک را درک کرده اید.

3- به جای انکار احساس کودک برای آن احساس اسمی پیدا کنید. «چقدر ناراحت کننده»، «خیلی سخته»، «تو دوسش داری؟» «نا امید کننده به نظر می رسه» و ...

4- به جای توضیح و دلیل آوردن آرزوهای کودک را در عالم خیال براورده کنید. "ای کاش می تونستم همین الان با چوب جادوگریم برات پیتزا با پنیر فراوون ظاهر کنم :)"

 

زمان بروز احساسات منفی کودک چه باید گفت؟!

در اکثر این موارد در صورتی که رفتار مناسب با کودک صورت پذیرد کودک خودش راه مناسب برای کنار آمدن با احساسش را پیدا خواهد کرد و حتی راه حلی برای برطرف کردن مشکلش خواهد داد.

نمونه هایی از جملاتی که می توان در زمان بروز احساسات کودکان به زبان آورد:

• ای وای به نظرم عصبانی هستی.
• حتما خیلی باعث دلسردی تو شده.
• فک کنم بین رفتن و نرفتن شک داری.
• به گمونم واقعا از این همه تکلیف دلخوری.
• مثل اینکه این اتفاق تو رو خیلی ناامید کرده.
• دیدن اسباب کشی و دور شدن یه دوست صمیمی می تونه خیلی ناراحت کننده باشه.

مثلا وقتی کودک می گوید: "راننده سرویس سر من داد زد و همه خندیدن" این نشان می دهد که کودک خجالت را در آن لحظه احساس کرده و در حال حاضر فقط نیاز دارد که والدین این احساس او را درک کنند پس به جای اینکه به او بگوییم "عیبی نداره، بزرگ می شی یادت می ره!" و یا اینکه "چقد راننده ی بی رحمی" و ... تنها نیاز دارد که این جمله را بشنود تا مطمئن شود احساسش درک شده: "حتما خیلی خجالت کشیدی!"

 

آیا همیشه همدلی از همزبانی بهتر است؟!

همدلی تنها وقتی لازم است که کودک میل دارد احساسات او را درک کنید. تنها هنگام بروز احساسات منفی کودک به مهارت های یاد شده نیاز دارید. در این گونه حالات است که باید به احساس قدیمی خود در نادیده گرفتن، انکار کردن، پند و اندرز دادن و ....غلبه کنیم. البته در مقابل احساس های خوشایند و مثبت کودک نیز نباید بی تفاوت بود و آنها را نادیده گرفت به شکلی که کودک از داشتن آن احساس مثبت سرخورده شود و احساس بی توجهی نسبت به خویش داشته باشد.

 

احساس تو را درک می کنم! نه درک نمی کنی!

شاید فکر کنید در چنین موقعیت هایی جمله ی "احساس تو را درک می کنم" جمله ای مناسب و کارا ست اما واقعیت اینست که کودکان باهوش هستند و این جمله را معمولا باور نمی کنند و می گویند "نه! درک نمی کنی". اما اگر کمی به خودمان زحمت دهیم و جمله ی مشخص تری پیدا کرده و آن را بیان کنیم، کودک درک می کند که شما واقعا مشکل او را فهمیده اید.

باید به خاطر داشت این تصور که ما همیشه می توانیم احساسات فرد دیگری را بفهمیم و درک کنیم قدری دور از واقعیت است. ما فقط می توانیم تلاش کنیم که احساسات کودکان را درک کنیم. البته همیشه هم موفق نخواهیم بود، اما معمولا این کار از نظر کودک با ارزش خواهد بود.

 

خشمگین است؟! بگذار خالی کند خود را!

کودکان وقتی بسیار عصبانی هستند گاهی فعالیت بدنی می تواند در فروکش کردن عصبانیتشان به آنها کمک کند؛ تجربه نشان داده کودکان عصبانی مثلا بعد از کوبیدن چند مشت به یک بالش، مشت زدن به یک کارتن خالی، ضربه زدن یا فشار دادن خمیر بازی، غریدن مثل شیر و یا پرتاب «دارت» احساس آرامش می کنند.

با این حال ساده ترین کار برای والدین و رضایت بخش ترین کار برای کودکان نقاشی احساساتشان است؛ به این شکل که هنگام عصبانیت از کودک بخواهیم میزان عصبانیت خود را بر روی کاغذ به صورت اشکالی که خودش تمایل دارد بکشد و چندین بار از او بخواهیم این عصبانیت را به این شکل و با نقاشی های بیشتری نشان دهد. از این طریق به کودک می فهمانیم که به شکلی عملی و عینی احساس او را درک کرده ایم و همین کار باعث می شود کودک به تدریج آرام شود و نقاشی وی را آرام سازد. در این مورد باید این نکته را به خاطر داشت که هنگامی که به کودک وسیله ای برای نقاشی می دهیم یا بالشی برای تخلیه ی عصبانیتش، در حین انجام این کار در صحنه حاضر باشیم تا با این کار به کودک بگوییم عصبانی ترین حالت احساسات او را درک کرده و پذیرفته ایم.

 

مگر نصیحت کردن چه ایرادی دارد؟!

ممکن است این سوال پیش  بیاید که مگر نصیحت و پند و اندرز دادن چه ایرادی می تواند داشته باشد؟!! نکته اینجاست که وقتی در مقابله با مشکلی، راه حلی فوری در اختیار کودکان می گذاریم یا آن ها را نصیحت می کنیم آنان را از کسب تجربه ای که بر اثر دست و پنجه نرم کردن با مشکلات پدید می آید محروم کرده ایم، الیته نصیحت کردن زمان مناسب خود را می طلبد که اکنون در این مقال نمی گنجد.

 

 

گاهی پای «دو احساس متفاوت» در میان است!

آگاهی کودک از این امر که می تواند همزمان دارای دو احساس متفاوت باشد، کمک زیادی به او می کند. به طور مثال وقتی فرزندتان نسبت به برادر نوزادش ابراز تنفر می کند می توان به او گفت : "دخترم ! به نظر من تو درباره ی برادر کوچولوی خودت دو احساس متفاوت داری. گاهی از داشتن یه برادر خوشحالی و فک می کنی که مواظبت کردن از نوزاد و بازی با اون کار جالبیه، ولی گاهی هم اصلا دوست نداری کنارت باشه و آرزو می کنی که ای کاش به یه جای دیگه می رفت" فرزندتان از شنیدن این جملات به وجد می آید و مطمئنا از شما دوباره درخواست خواهد کرد که درباره ی این دو احساس متفاوت برایش سخن بگویید.

 

حواستون باشه

• هنگام پاسخ گویی به کودکان؛ تکرار کلماتی که آن ها به کار برده اند باعث اعتراض آن ها می شود.
• برخی نوجوانان هنگام ناراحتی ترجیح می دهند اصلا صحبت نکنند؛ تنها حضور پدر یا مادر برای آنان ارامش بخش است.
• بعضی کودکان وقتی احساس پرتنشی را ابراز می کنند و والدین با خونسردی و تنها با گفتن کلمه‌ی «صحیح» به آنها واکنش نشان می دهند ناراحت می شوند.
• وقتی والدین فراتر از حد احساسات کودک خود واکنش نشان می دهند کمکی به حل مشکل نکرده‌اند. همیشه حد تعادل را نگاه دارید و بر احساس منفی کودک نیفزایید.
• کودکان دوست ندارند القابی که به خود داده اند از طرف والدینشان تکرار شود. مثلا وقتی کودک می گوید "من زشتم" گفتنِ جمله ی "واقعا فک می کنی زشتی" نه تنها هیچ کمکی به کودک نمی کند بلکه در افزایش بحران و ناراحتی کودک بی تاثیر نخواهد بود.

 

هنرمند باشید؛ شاد زندگی کنید

کنار آمدن با احساس کودکان هنر است نه علم. با این وجود، بر اساس سال ها تجربه و مشاهده حتم داریم که والدین بعد از چند بار آزمایش و خطا قادرند در این هنر مهارت پیدا کنند. بعد از مدتی تمرین درخواهید یافت که در مورد هر یک از فرزندانتان چه چیزی کمک کننده است و چه چیزی موثر نیست. با قدری تمرین، به زودی در می یابید چه چیزی برای فرزندتان ناراحت کننده و چه چیزی آرامش بخش است، چه چیزی فاصله به وجود می آورد و چه چیزی صمیمیت ایجاد می کند، چه چیزی صدمه می زند و چه چیزی التیام می بخشد، اما در هر حال هیچ چیزی جانشین حساسیت شخصی شما نمی شود.

افراد در سنین مختلف به هنگام فشارهای روحی و روانی تنها به موافقت یا مخالفت نیازی ندارند بلکه فردی را می خواهند تا آنچه که آنان تجربه می کنند را درک کنند.

هر چه برای برطرف کردن احساس ناراحتی کودک بیشتر تلاش کنید، او بیشتر در این حالت فرو خواهد رفت و هر چه راحت تر احساس او را بپذیرید، کودک آسان تر می تواند با آن احساسات کنار بیاید. برای داشتن خانواده ای شاد بهتر است اجازه دهیم افراد خانواده احساسات ناخوشایند خود را نیز بیان کنند.

 

 

این مطلب با تغییراتی از این کتاب استخراج شده است پیشنهاد می شود برای بهره مندی از مثال های کاربردی و عملی بیشتر، این کتاب خوب و مفید را تهیه نموده و از ان استفاده ای موثر نمایید.

منابع عکس ها : + ، + ، + ، + ، +  ، + ، + ، + ، + ، + ، + ، + ، + ، + ، + ، + ، + ، + ، + ، + ، + ، + ، +